Jongerenwerk: School nodig bij hulp jongeren
Samenwerking met scholen komt niet zomaar tot stand. Jongerenwerkers moeten zich aanpassen, laten zien wat ze in huis hebben en vertrouwen kweken. Maar dat is het waard, ziet het jongerenwerk in Deventer.
'Het begint klein met individuele contacten. Met een leerling mee de school in lopen, op zoek naar de docent. Sommige docenten vragen zich af wat je komt doen, anderen zijn blij dat je er bent. Dan kun je verder investeren.'
Het heeft een paar jaar geduurd voordat de jongerenwerkers echt de school in kwamen, vertelt Geertje Kleine Schaars, senior jongerenwerk bij de Deventer welzijnsorganisatie Raster. Cultuurverschillen zijn volgens haar een belangrijke oorzaak. 'Wij zien de schoolcultuur als vrij gesloten en gebaseerd op structuur. Binnen het onderwijs wordt veelal verwacht dat leerlingen voldoen aan het gemiddelde. Als je daarbuiten valt, wordt het soms ingewikkeld. Wij kijken vooral naar individuele talenten en naar wat een jongere leuk vindt.'
Zeker in het begin schuurden deze verschillende werkwijzen. Jongerenwerkers voelden zich niet altijd geaccepteerd op school. Docenten leken de jongerenwerkers als een bedreiging te ervaren, die met een petje op in 'hun' school rondliepen. De jongerenwerkers moeten zich verdiepen in de schoolcultuur, vertelt Geertje. 'Dat vraagt vasthoudendheid en doorzettingsvermogen. En vooral laten zien wat je in huis hebt en dat je betrouwbaar bent.'
Zo was er een docent die aanvoelde dat er van alles speelde in een groep jongeren, wat zijn weerslag had bij hem in de klas. 'Wij kenden die jongeren van de straat, dus we konden zijn gevoel bevestigen en aangeven dat eraan gewerkt werd. Daarmee was de docent gerustgesteld. Op die manier bouwen we de relatie op en laten we zien dat we van betekenis kunnen zijn.'
Bruggen slaan
Geertje is langs alle scholen gegaan om te praten met docenten, teamleiders en zorgcoördinatoren. 'Ik wilde weten wat hen bezighield, waar zij tegenaan liepen. En in welke behoefte wij vanuit de welzijnsgedachte konden voorzien.' Een aantal thema's kwam naar voren, zoals contact met ouders, lastige groepen in de school, invloed van social media en samenwerking met zorgpartijen. 'Daarin zag ik een enorme kans voor het jongerenwerk.'
Deze proactieve benadering heeft haar vruchten afgeworpen. Kinderwerkers, jongerenwerkers en jongerencoaches van Raster werken inmiddels op een groot aantal basisscholen en locaties van het voortgezet onderwijs en het mbo. Hun inzet varieert van pauzeactiviteiten, weerbaarheidstrainingen en het werken aan groepsprocessen in de klas, tot individuele coaching van jongeren, sociale activering van thuiszitters en een signalerende functie in en om de school.
Daarbij proberen de werkers steeds een brug te slaan tussen de school en de buurten en wijken. Zo werd Raster gevraagd activiteiten te organiseren voor leerlingen van de internationale schakelklas, die moeilijk in contact kwamen met leeftijdsgenoten. 'We hebben in Deventer veel met nieuwkomers te maken, en dat kan in een volkse buurt best ingewikkeld zijn. Daarom hebben we deze leerlingen meegenomen naar een lokale sportvereniging, in die ene wijk waar ze eigenlijk niet zo welkom zijn. Daar treffen ze andere jongeren, die merken dat het best leuk is om met elkaar een potje te voetballen. Uiteindelijk zorgen we er zo voor dat iedereen kan meedoen, vanuit een gezamenlijke interesse.'
Tegenhanger zijn
Voor het jongerenwerk is het onderwijs een essentiële samenwerkingspartner. Scholen zijn belangrijke vindplaatsen, waar de meeste jongeren te vinden zijn. Raster werkt zo preventief mogelijk en wil daarom een bekend gezicht zijn, niet alleen op straat en in de jongerencentra maar ook op de scholen.
Ook als er iets aan de hand is met jongeren, is samenwerking met de school in veel gevallen noodzakelijk, zegt Geertje. 'We horen vaak in de verhalen van jongeren dat ze het moeilijk hebben op school, gepest worden of mot hebben met een leerkracht. Als we problemen van jongeren goed willen aanpakken, hebben we school nodig.'
'Jongerenwerkers vormen voor de school een belangrijke schakel met de ouders.'
Andersom vormen jongerenwerkers voor de school vaak een waardevolle schakel met de ouders, ziet Geertje. Niet alleen omdat zij meer tijd hebben om dit contact te leggen, maar vooral omdat ze geen bedreiging zijn voor ouders. 'Als de school komt, is er iets aan de hand. Wij komen niet vanuit een hulpvraag of een beschikking. Daarbij kennen we hun kind vaak al, dus hebben we een natuurlijke manier van contact leggen met de ouders.'
Volgens Geertje zijn jongerenwerkers soms een goede tegenhanger voor het onderwijs. 'In het praktijkonderwijs vallen er regelmatig jongeren uit vanwege gedragsproblemen. Onlangs nog een jongen, die bij ons een rolmodel is in de wijk, maar op school een grote etterbak. Wij gingen met de school in gesprek: we begrijpen dat het binnen de schoolcontext niet goed werkt, maar wij zien dat hij sommige dingen wel goed kan. Kunnen we daarvan niet iets de school in brengen?' Volgens Geertje zorgt dit bij docenten voor meer acceptatie. 'Ook deze jongen mag er zijn.'
Informatie delen
Zo is een belangrijke meerwaarde van het jongerenwerk dat het informatie van de straat de school in brengt, en andersom. Voor deze informatie-uitwisseling heeft Raster een convenant getekend met de scholengemeenschap. Hierin is afgesproken welke informatie wel en niet gedeeld mag worden, en onder welke voorwaarden. Jongerencoaches van Raster hebben beperkte toegang tot het leerlingvolgsysteem. Ze rapporteren in het systeem over hun gesprekken met leerlingen en/of ouders. De inhoud van een gesprek wordt niet gedeeld, wel wordt het proces vastgelegd.
Het is goed om afspraken over informatie-uitwisseling vast te leggen, vindt Geertje. Dat draagt bij aan bewustwording van privacyrechten en meldplichten (zie kader). Tegelijkertijd draait het in de praktijk ook om vertrouwen tussen de jongerenwerker en betrokkenen vanuit de school. 'Het gaat erom dat je elkaar kent, weet wat het werk van de ander inhoudt en wat voor relatie met een jongere daarbij hoort. Daarom werken we op scholen zoveel mogelijk met vaste gezichten,' zegt Geertje. 'Bij dilemma's over informatie delen benaderen ze mij. Dan maken we samen die afweging.'
Verbinden én afbakenen
Jongerenwerkers en docenten werken op hun eigen terrein, maar er is een flink grijs gebied dat beide vlakken beslaat. Jongerenwerkers op scholen moeten daarom de balans bewaken: aanvullen maar niet overnemen, verbinden maar ook afbakenen, aanpassen aan de schoolcultuur maar niet de eigen werkwijze kwijtraken. Dat kan niet iedere jongerenwerker, zegt Geertje, die het jongerenwerk op school als specialistisch werk ziet. 'Je moet weten hoe het onderwijsstelsel in elkaar zit, maar ook waar docenten en zorgcoördinatoren tegenaan lopen. Daar moet je begrip voor kunnen opbrengen en op kunnen inspelen.'
'Het is belangrijk dat de jongerenwerker respect toont voor de rol van de docent.'
Ook een bepaalde mate van sensitiviteit is nodig, zeker in een werkcultuur waarin gezag belangrijk is. 'Je moet weten wie je tegenover je hebt. De rol van een zorgcoördinator is anders dan die van een teamleider of schooldirecteur.' Als een jongerenwerker in de klas komt, is het belangrijk dat die respect toont voor de rol van de docent. 'Dit is jouw klas, en ik mag daar onderdeel van zijn. Maar ik heb weer verstand van andere dingen. Dus als je me nodig hebt, dan weet je me te vinden.'
Basis op orde
Geertje is enthousiast over het werken in en met de scholen. Maar ze blijft alert: goede samenwerking met het onderwijs kan alleen als de eigen basis op orde is. 'Ons jongerenwerk staat goed. Daardoor zijn we zichtbaar en vindbaar op straat, weten we wat er speelt en hebben we contact met jongeren, gezinnen en het lokale netwerk. In de scholen maken we gebruik van die informatie. Maar het begint in de wijken en buurten. Pas daarna kan je uitbreiden naar andere activiteiten.'
Inzichten en aanbevelingen
- Goede samenwerking tussen onderwijs en jongerenwerk vraagt tijd, aanpassingsvermogen en doorzettingsvermogen, in eerste instantie van de jongerenwerkers die binnen de school werken.
- Afspraken over informatie-uitwisseling zijn noodzakelijk, waarbij wet- en regelgeving de reikwijdte van de mogelijkheden bepaalt (zie kader over informatie delen). In de praktijk is ook onderling vertrouwen tussen professionals een belangrijke voorwaarde.
- In de samenwerking kunnen taken van een zorgteam op school en jongerenwerkers door elkaar lopen. Toch is het raadzaam om verantwoordelijkheden goed af te bakenen en hierover afspraken te maken.
- Jongerenwerk op scholen is specialistisch werk, waarvoor specifieke vaardigheden nodig zijn (zie kader over competenties).
- Jongerenwerk in en met scholen kan alleen succesvol zijn als de basis van het jongerenwerk in de wijken en buurten op orde is.
Informatie delen: wanneer en onder welke voorwaarden?
Het delen van informatie tussen jongerenwerkers en de school en vice versa is mogelijk als de jongere – en wanneer hij of zij onder de 16 jaar is ook zijn wettelijk vertegenwoordiger(s) – daar expliciet toestemming voor geeft. Zonder toestemming van de jongere is het delen van informatie tussen jongerenwerk en onderwijs alleen mogelijk als er signalen zijn die duiden op concrete, ernstige veiligheidsrisico's voor de jongere, zijn gezinsleden, de beroepskracht, of voor anderen, én als het delen van informatie de enige weg is om deze veiligheidsrisico's te verminderen of weg te nemen. Het gaat dan om zo ernstige veiligheidsrisico’s dat de beroepskracht het niet voor zichzelf kan verantwoorden om te zwijgen. Er moet onmiddellijk ingegrepen worden, of de risico’s moeten verder onderzocht worden zodat zo nodig kan worden ingegrepen.
Er is dan sprake van een conflict van plichten: de plicht om te zwijgen, omdat er geen toestemming is van de jongere, botst met de plicht om te spreken vanwege veiligheidsrisico’s. Voor het onderwijs, dat een ander wettelijk kader heeft, spreekt men niet over een conflict van plichten, maar over de bescherming van vitale belangen van een leerling of van een ander. Deze zwaarwegende belangen kunnen de doorslag geven om extern informatie te delen, ook al is er geen toestemming gevraagd of gekregen.
Meer weten? Lees de werkwijze informatie delen bij mogelijke radicalisering.
Competenties voor een jongerenwerker in de school
Een jongerenwerker die in een school werkt:
- heeft zijn basis in de wijk(en) waar veel van de leerlingen wonen, en verbindt zo de verschillende leefgebieden van jongeren met elkaar;
- heeft interesse in en kennis van het schoolsysteem en van de dagelijkse werkpraktijk van docenten, mentoren en zorgcoördinatoren;
- kan de verbinding leggen tussen de school en zijn eigen organisatie en collega-jongerenwerkers;
- is sensitief voor gezagsverhoudingen en een meer hiërarchische werkomgeving;
- kan zich aanpassen aan een andere werkomgeving en –cultuur, en zoekt én creëert daarin zijn eigen ruimte om goed zijn werk te kunnen doen;
- is vasthoudend, heeft overtuigingskracht en kan laten zien wat hij te bieden heeft en welke meerwaarde hij met zich meebrengt.