'Intrinsieke motivatie is de basis voor een succesvol netwerk'
Adviseur netwerkontwikkeling Khalil Aitblal adviseert en ondersteunt gemeenten bij het opbouwen van een netwerk van sleutelpersonen en betrokken bewoners. Hij deed dat onder meer in opdracht van de ESS. Zo’n netwerk kan een rol spelen in het voorkomen dat jongeren betrokken raken bij ondermijnende criminaliteit. Maar hoe bouw je zo’n netwerk op? En hoe zorg je dat het standhoudt? Khalil deelt zijn ervaringen en tips.
Waar begin je als je een netwerk wilt opbouwen?
“Je start altijd met het beter leren kennen van de wijk en gemeenschap. Verdiep jezelf eerst in de organisaties en initiatieven die er al zijn. Zoek contact en introduceer jezelf. Maak duidelijk wie je bent, wat je rol is en welke toegevoegde waarde je hebt voor de wijk. Heb een open houding en wees transparant over waarom je de wijk en gemeenschap beter wilt leren kennen.
Daarnaast is het belangrijk dat je als netwerker zichtbaar aanwezig bent binnen de gemeenschap. Dat lijkt misschien vanzelfsprekend, maar het wordt niet vaak gedaan omdat het veel tijd en energie kost en een bepaalde mate van kwetsbaarheid vereist. Netwerkers, ambtenaren en professionals kiezen daarom soms voor de – in hun ogen – meest “efficiënte” route via bestaande relaties, in plaats van te investeren in een bredere en zichtbare betrokkenheid.
Zorg er verder voor dat je makkelijk te benaderen bent. Bewoners moeten bij je kunnen binnenlopen, ook zónder afspraak. Kies daarvoor een bestaande, centrale locatie die bewoners al kennen, of creëer een nieuwe ruimte. Toon daarnaast oprechte interesse in bewoners en hun omgeving, en neem deel aan hun lokale initiatieven. Zo krijg je steeds meer zicht op de informele netwerken in de wijk.”
Hoe stimuleer je bewoners om mee te denken en te werken aan de wijk?
“Het probleem is dat we er vaak van uitgaan dat bewoners dat niet doen. Maar bewoners zijn geen passieve ontvangers van beleid. Ze denken vaak op hun eigen manier na over de wijk en zijn onzichtbare krachten die met hun eigen initiatieven van grote betekenis zijn. Ze doen dit alleen buiten de dynamiek en formaliteiten van de gemeente en professionele organisaties om. Een voorbeeld hiervan is de moskee in Roosendaal die verschillende activiteiten voor de wijk organiseert, zoals huiswerkbegeleiding en sportactiviteiten voor jongeren. Maar bijvoorbeeld ook speciale avonden voor zorgmoeders, die intensief voor hun kind(eren) zorgen.
De vraag die wat mij betreft gesteld moet worden is: wat kan ik als ambtenaar of professional doen om bewoners te ondersteunen bij hún initiatieven? Bewoners bereiken vaak veel meer wanneer zij initiatieven op hun eigen manier uitvoeren. Kijk daarom hoe je daar als gemeente een bijdrage aan kunt leveren. Zo vergroot je de kans op kwalitatieve betrokkenheid.”
Hoe kom je in contact met sleutelpersonen in een wijk?
“Dat is een behoorlijk tijdrovend proces. Als netwerker is het belangrijk om veel mensen te spreken en deel te nemen aan allerlei initiatieven. Zo krijg je niet alleen inzicht in gevoeligheden en knelpunten die in de wijk leven, maar ook een beter beeld van de informele infrastructuur. Je leert hoe problemen in het verleden zijn aangepakt en wie daarin een cruciale rol hebben gespeeld. Hierdoor wordt het steeds duidelijker welke personen voor welke situaties een sleutelrol vervullen.
Gemeenten vragen mij wel eens: waar kunnen we sleutelpersonen vinden? Dan zeg ik altijd gekscherend: het zijn geen Pokémonkaarten die klaarliggen om gevonden te worden. Het zijn mensen die onder verschillende omstandigheden en op diverse manieren een sleutelrol kunnen vervullen. Neem bijvoorbeeld een casus waarbij een minderjarige betrokken is. Dan is contact met de ouders essentieel, maar bijvoorbeeld ook met de buurvrouw van het gezin die in de medezeggenschapsraad zit van de school waar de minderjarige op zit. Die kan op dat moment een effectievere sleutelpositie innemen dan een andere, bekende en actieve bewoner uit de wijk. Een sleutelrol is dus contextafhankelijk.
Ook helpt het als je zelf een sleutelpositie ambieert. Net zoals jij op zoek bent naar mensen met een sleutelpositie in de wijk, zoeken zij iemand met een sleutelpositie binnen het systeem. Als jij een open houding hebt en laat zien dat je ook iets voor hen kunt betekenen, ontstaat er een gemeenschappelijk veld van vertrouwen. In dat veld gaan mensen met een sleutelpositie elkaar op den duur herkennen.”
Sleutelpersonen hebben vaak geen formele rol. Hoe zorg je ervoor dat ze zich toch een volwaardige partner van de gemeente voelen?
“Jezelf kwetsbaar opstellen is daarbij belangrijk. Sleutelpersonen willen weten wat jij als netwerker, ambtenaar of professional komt brengen. Je moet oplossingen kunnen bieden waar zij iets in zien. En dat hoeft niet alleen in de vorm van faciliteiten of bijvoorbeeld een budget. Sleutelpersonen hebben vaak een visie op wat nodig is om problemen in de wijk aan te pakken en delen deze graag met de gemeente. Maar voor velen van hen is de weg naar de gemeente bezaaid met hindernissen en omgeven door een gevoel van wantrouwen. Een ambtenaar die je op weg helpt en uitlegt hoe het systeem functioneert, is dan ook vaak waar de sleutelpersoon behoefte aan heeft. Wanneer beide partijen met een sleutelpositie – de een binnen het systeem en de ander in de dagelijkse realiteit van de straat – zich kwetsbaar durven op te stellen, ontstaat het gevoel van volwaardig partnerschap vanzelf.”
Hoe bouw je een duurzame relatie met bewoners en sleutelpersonen op?
“Luister aandachtig en kom uiteraard je afspraken en beloftes na. Bewoners geven vaak heel subtiele en onbewuste signalen af over problemen waar ze tegenaan lopen. Een aandachtige en actieve luisteraar herkent deze signalen en pakt ze op.
Vervolgens is het belangrijk om proactief mee te denken over knelpunten waar bewoners tegenaan lopen, ook al vallen deze niet binnen jouw taken of het domein waarin je werkt. Zo signaleerde ik laatst dat een bewoner moeite had met het vinden van een locatie voor een activiteit. Toen ben ik even gaan rondbellen en heb ik hem gekoppeld aan iemand die een locatie vrij had. Dus heb je zelf niet direct een oplossing? Kijk dan actief in jouw netwerk met wie je de bewoner in contact kunt brengen om er wél een te vinden.
Voor een duurzame relatie is het ook belangrijk om goed bereikbaar te zijn. Bewoners werken vaak overdag en doen ’s avonds dingen voor de wijk. Bij ambtenaren en professionals is het meestal andersom. Je hoeft echt niet 24/7 aan het werk te zijn, maar het helpt als je ook in de avonduren telefonisch bereikbaar bent.”
Jij bouwt in opdracht van gemeenten netwerken op. Hoe zorg je ervoor dat het netwerk standhoudt als jouw opdracht erop zit?
“Intrinsieke motivatie vormt voor mij de basis. Iedere ambtenaar of professional die start met het opbouwen van een netwerk zou zichzelf de vraag moeten stellen: waarom wil ik dit doen? Ik heb mijn werk als netwerker goed gedaan als ik mensen bij elkaar heb gebracht die vanuit intrinsieke motivatie aan het netwerk willen bouwen en daarmee willen blijven investeren in de wijk en gemeenschap. Dan kan ik er als netwerker – na een warme overdracht – met een gerust hart tussenuit.”
Heb je nog een laatste tip voor gemeenten?
“Gemeenten hebben soms de neiging om een netwerk van sleutelpersonen en betrokken bewoners alleen te benaderen wanneer er iets speelt in de wijk. Maar netwerken zijn áltijd belangrijk. Gemeenten moeten deze meer legitimiteit geven, serieus nemen, blijven betrekken en laten meedenken bij het vormen van beleid.”
Op zoek naar meer praktische adviezen over het opbouwen van een netwerk? Bekijk dan de handreiking ‘Weerbare gemeenschappen tegen ondermijning’.