Hoe de Raad voor de Kinderbescherming omgaat met signalen van radicalisering

De laatste jaren heeft de RvdK ervaring opgedaan met minderjarigen van wie de ouders jihadistische of andere radicale overtuigingen hebben. Denk bijvoorbeeld aan links- of rechtsextremistische ideeën en het afwijzen van de overheid en/of democratische procedures. Het opdringen van radicale denkbeelden kan schadelijk zijn voor de minderjarige en deze bedreigen in de ontwikkeling.

Radicaliserende jongeren

‘Wij zien ook jongeren die zelf radicale denkbeelden ontwikkelen zonder dat hun ouders dergelijke beelden hebben. Het kan zijn dat uit ons onderzoek blijkt dat jongeren opruiende of haatzaaiende teksten en video’s posten op social media en frequent radicale websites bezoeken, waarbij zij in discussies extreem uit de hoek komen.’ Het kunnen signalen zijn dat een jongere dreigt te radicaliseren – of al geradicaliseerd is. ‘Ook dan kán de ontwikkeling van een minderjarige in gevaar komen. Hoe? Bijvoorbeeld omdat een jongere zich onttrekt aan het gezag van de ouders en andere autoriteiten, zoals school en zich voegt bij een groep gelijkgestemden, met mensen dus die eensgezind zijn in visie. Of omdat er fysieke en/of mentale risico’s zijn. Of het risico op strafbaar gedrag te groot wordt, bijvoorbeeld door elkaar aan te sporen tot actie, al dan niet gepaard gaande met geweld.’ 

De vraag is in hoeverre dat schadelijk is voor een minderjarige, vertelt Ellen, en hoe en wanneer dit meetbaar is en concreet kan worden gemaakt. Kunnen de overtuigingen en de leefstijl van ouders een bedreiging vormen voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van hun kind(eren), of daar juist een positieve bijdrage aan leveren? Kunnen jongeren ondanks hun radicale denkbeelden hun eigen identiteit ontwikkelen op een manier die past bij hun leeftijd? ‘Geen eenvoudige kwestie. Het gaat om het recht op vrije meningsuiting en de wijze waarop je een levensbeschouwing mag aanhangen versus de eventuele schade die dit met zich meebrengt voor een minderjarige, al dan niet op termijn.’

Informatie die de RvdK bereikt tijdens raadscontacten en onderzoek

‘Trekken ketenpartners bij de RvdK aan de bel vanwege mogelijke radicalisering van minderjarigen of gezinnen? Dan bespreekt het lokale adviesteam deze meldingen, en zo nodig doet het lokale team Radicalisering verder onderzoek. Verder kunnen ook raadsonderzoekers (dreigende) radicalisering opmerken in al lopende onderzoeken. Bijvoorbeeld signalen van radicalisering bij een casus rondom schoolverzuim of een complexe scheiding.’

Op het bordje van het team Radicalisering

‘In ons lokale team Radicalisering zitten raadsmedewerkers die in het civielrechtelijke en strafrechtelijke kader onderzoek verrichten. Er is een gedragsdeskundige bij betrokken, een jurist en een raadsmedewerker vanuit het regionale adviesteam. Hier wordt de informatie afgepeld; wat is het binnengekomen signaal, hoe concreet is dit en wat moet er met deze informatie gebeuren?’

‘Soms volstaat een anonieme bespreking van de zorgen in het kader van advies met bijvoorbeeld het Landelijk Steunpunt Extremisme (LSE). Soms leggen we de zorgen – al dan niet anoniem – neer bij de gemeente. Dan beoordeelt een “weegploeg” – waarin mensen zitten van politie, Openbaar Ministerie (OM) en de gemeente – de signalen. En beslist of er sprake moet zijn van een vervolg. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een casusoverleg zijn. En zo ja, wie daarbij betrokken moeten worden. Dat kunnen wij als RvdK zijn, maar het kan ook zijn dat de lokale veiligheidspartners verbonden aan de gemeente er verder op handelen vanuit hun taakgebied en wij het kunnen loslaten.’ Het officiële duiden van extremistisch gedrag is geen taak van de RvdK. Een opdracht tot te duiden informatie en gedragingen ligt bij de gemeente.

Hoe pikken raadsonderzoekers signalen van radicalisering op?

De grootste uitdaging is vooral om signalen van radicalisering op te vangen, weet de aandachtsfunctionaris. De RvdK kan worden ingeschakeld door de gemeente, Veilig Thuis of de rechtbank als er zorgen zijn over de ontwikkeling van een minderjarige. De RvdK doen dan onderzoek. ‘Een raadsonderzoeker kijkt dan samen met het gezin wat nodig is om de problemen rondom minderjarigen en/of gezin op te lossen. Daarbij komt de RvdK in de thuissituatie en voert gesprekken met betrokkenen. En daar kan je natuurlijk van alles oppikken, maar dan moet je wel weten waarop je moet letten.’ 

Letten op fragmentarische opmerkingen

Soms zijn signalen niet te missen. Bijvoorbeeld in een complexe scheidingszaak waarbij de ene ouder de andere beschuldigt van banden met een terroristische organisatie. Of extreemrechtse symbolen op kleding, sterke anti-overheidsgevoelens of sympathie voor een extreme ideologie. 

‘Het gaat daarnaast vaak om fragmentarische opmerkingen of oneliners. Dat kan aanleiding zijn voor raadsonderzoekers om intern consult te vragen. Het lokale team geeft collega’s daarover advies op maat. Het is belangrijk dat er goed beeld is van een minderjarige en diens gezin. ‘We houden een intern multidisciplinair overleg of consult. Dit doen we in veel van onze reguliere onderzoeken, zo ook bij mogelijke signalen van radicaliseren. Het helpt de raadsonderzoeker verder om te komen tot een weging of er daadwerkelijk zorgen zijn rondom radicaliseren. Om helder te krijgen of het “niet pluis”-gevoel al dan niet terecht is en (meer) gebaseerd kan worden op feiten. Verder kijken wij ook of wij een extern deskundige op dit gebied moeten raadplegen.’ 

Voorkomen dat je alarmbellen mist

Momenteel is de RvdK bezig om zich te oriënteren op het thema radicalisering in brede zin. Daarnaast heeft de RvdK op zijn intranet een platform waar kennis gebundeld en vermeld wordt. Van nieuws, tot artikelen, van podcasts tot webinars. Dit helpt de bewustwording bij raadsonderzoekers te vergroten, kennis landelijk verder te brengen en ervoor te zorgen dat we geen alarmbellen missen.’ 

Contact met de ESS

Ook is het goed om contacten met experts op het gebied van radicalisering te onderhouden, zoals de contacten met de Expertise-unit Sociale Stabiliteit. Er is geregeld sprake van contact met de expertpool van de ESS. De RvdK deelt de informatie vanuit de ESS ook binnen de keten.

*Om haar werk in vertrouwelijkheid te kunnen doen, wil deze aandachtsfunctionaris niet met naam worden genoemd. We gebruiken in dit artikel daarom een gefingeerde naam.