Leernetwerk polarisatie: gemeenten aan de slag met gedeelde dilemma’s
Uitwisseling, netwerkvorming en kennis ontwikkelen rondom ongewenste polarisatie staan centraal tijdens de bijeenkomsten van het Leernetwerk polarisatie voor gemeenten. En dat voorziet in een duidelijke behoefte, blijkt uit reacties van deelnemers. De Expertise-unit Sociale Stabiliteit (ESS) organiseert dit leernetwerk voor de derde keer, nu in samenwerking met Kessels & Smit, The Learning Company.
Uitwisseling en samenwerking
Het leernetwerk heeft als primair doel uitwisseling en samenwerking tussen gemeenten te bevorderen als het gaat om maatschappelijke spanningen en polarisatie. De Campos Neto: ‘Rondom deze thema’s bestaat een soort ambtelijke eenzaamheid. Ambtenaren gaan vaak alléén op zoek naar antwoorden en handelingsperspectief, terwijl soortgelijke vraagstukken ook in andere gemeenten kunnen spelen. Maar kennis en ervaring worden niet altijd uitgewisseld. De eerste keer dat we het leernetwerk organiseerden wilden we gemeenten hierin vooruithelpen door ze met elkaar dilemma’s te laten verkennen, leren en uitwisselen.’ Dat bleek erg welkom, daarom is nu al de derde editie gestart.
In de vorige edities stonden de spanningen en polarisatie rondom de intocht van sinterklaas, en die rondom de coronamaatregelen centraal. Deze derde editie staat in het teken van de belangrijkste dilemma’s die gemeenten tegenkomen bij de omgang met polarisatie. Hermens: ‘We hebben er dit keer voor gekozen dilemma’s centraal te stellen, in plaats van een specifiek thema. Uit de startgesprekken bleek dat veel van die dilemma’s op dit moment samenhangen met een toenemende kloof tussen burgers en overheden, die de deelnemers ervaren.’
Lerend vermogen
Martine van Es en haar collega brengen praktijkkennis over het leerproces in door in samenwerking met ESS het programma te ontwerpen en de bijeenkomsten te faciliteren. Hermens: ‘Dit leernetwerk wilden we nog meer aandacht besteden aan het leerproces: hoe zorgen we er nou voor dat de deelnemers het geleerde ook daadwerkelijk kunnen toepassen in hun dagelijks werk?’
Van Es: ‘Wij zorgen er vooral voor dat de bijeenkomsten dusdanig zijn ingericht dat ze echt tot leren en uitwisselen leiden.’ Dat uitwisselen begon al bij de startgesprekken nog voordat het Leernetwerk van start ging. Die werden gevoerd met twee gemeenten tegelijk: ‘zo doen deelnemers al direct nieuwe verhalen op en komen ze in de ‘leerstand’, terwijl ze gestimuleerd worden na te denken over hun eigen leervraag,’ aldus Van Es.
Een belangrijk principe dat de begeleiders toepassen is het leren van successen. Van Es: ‘Een thema als polarisatie is ingewikkeld, dan kijk je snel naar wat moeizaam gaat. Wij zorgen dat de deelnemers juist ook uitwisselen wat successen zijn geweest. Wanneer lukte het wél, en hoe kwam het dat het goed ging?’
In de sessies wordt vooral gekozen voor werkvormen die ervoor zorgen dat de deelnemers gaan nadenken over hun eigen praktijk en reflecteren op hun handelen. ‘En we proberen de kennis die al bij de deelnemers in de hoofden zit te activeren, zodat ze beseffen welke kennis er al is. Vervolgens stimuleren we het delen van die kennis onderling.’
Uitwisseling tussen gemeenten, partners en Rijk
Die uitwisseling gebeurt niet alleen tussen gemeenten onderling. Naast de 15 deelnemende gemeenten zijn ook de VNG, het ministerie van BZK en KIS betrokken. Tijdens de voorbereidingen als klankbord, tijdens de bijeenkomsten zijn ze actieve partij net als de gemeenten. En dat is erg waardevol, zegt De Campos Neto: ‘de relatie tussen gemeenten en Rijksoverheid verloopt niet altijd soepel, omdat men elkaar niet altijd voldoende opzoekt of vindt. Terwijl we veel van elkaar kunnen leren en elkaar nodig hebben.’
Hermens vult aan: ‘die samenwerking is soms lastig, want wat is ieders rol? En hoe versterk je elkaar over en weer? Maar uiteindelijk worstelen we allemaal met dezelfde vraagstukken. Dus het is waardevol om gezamenlijk op zoek te gaan naar antwoorden.’ De deelname van deze partijen aan het leernetwerk bevordert ook het delen van kennis buiten de groep: ‘Wat wij als ESS en de aanwezigen van VNG en BZK meekrijgen kunnen we weer terugbrengen in onze eigen organisatie, zodat het daar ook op meer plekken terecht komt.’
Opbrengsten eerste bijeenkomst
Ook dat is een doel van het Leernetwerk: door de uitwisseling tussen de verschillende deelnemers nieuwe kennis ontwikkelen, die vervolgens ook buiten het netwerk gedeeld kan worden. Dat gebeurt onder andere door middel van kennisproducten, waarin de geleerde lessen en inzichten na elke sessie worden vastgelegd. Daarmee kunnen deelnemers de kennis ook met hun collega’s delen en kunnen andere gemeenten ervan gebruik maken. Op 7 juli 2022 was de eerste bijeenkomst, en het eerste kennisproduct ligt er al. Hierin is aandacht voor de actualiteit, ontwikkelingen, dilemma’s en uitdagingen bij de omgang met ongewenste polarisatie die gemeenten ervaren. En voor bestaande methodes om een gedegen analyse van de lokale situatie te maken.
In die eerste bijeenkomst was naast theorie, vooral aandacht voor vraagstukken uit de praktijk. De Campos Neto: ‘Dat gemeenten hun ervaringen hebben gedeeld, wat hun worstelingen zijn en hoe ze die aanpakken, is het meest waardevol.’ Van Es vult aan: ‘Tijdens de eerste bijeenkomst viel me op hoe voelbaar de behoefte was om uit te wisselen. De Masterclass van Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) aan het begin werd positief ontvangen, maar op het moment dat er ruimte werd gemaakt voor uitwisseling, begon de zaal te bruisen. Ik ben echt enthousiast over hoe dat werd opgepakt en hoe dat voorziet in de behoefte van de deelnemers.’
Deventer en Gouda
Dat het Leernetwerk meerwaarde heeft voor deelnemende gemeenten is duidelijk. Voor hen is het toch vooral heel prettig dat zij collega’s treffen die met dezelfde vraagstukken worstelen, al is de situatie in elke gemeente verschillend. Onder de deelnemers zijn onder andere adviseur Openbare Orde en Veiligheid Marc Smellink van de gemeente Deventer, en casusregisseur Openbare Orde en Veiligheid Somna Akbar en beleidsmedewerker inburgering en inclusie Tsjalline Boorsma van de gemeente Gouda.
Deventer
In Deventer, een stad die over het algemeen veilig is en waar al verschillende initiatieven bijdragen aan het omgaan met, of voorkomen van spanningen en ongewenste polarisatie. Zo zitten er binnen de gemeenten en bij partnerorganisaties polarisatiestrategen, laten ze eens in de zoveel tijd een sentimentenmonitor doen en werken ze aan een bondgenotennetwerk, waarin zeer diverse inwoners betrokken zijn.
Zo weten ze dat er ook in Deventer wel eens spanningen zijn. Adviseur Openbare Orde en Veiligheid Marc Smellink: ‘we hebben verschillende keren gezien dat de spanning toch behoorlijk oploopt. Bijvoorbeeld met de Coronacrisis. Dus we vinden het belangrijk om van elkaar te leren, en onze ervaringen te delen met andere gemeenten en met ministeries en andere organisaties zodat we met zijn allen beter worden in het voorkomen van spanningen en het verbeteren van de stabiliteit. Daarom is het leernetwerk zo mooi: we staan allemaal voor hetzelfde vraagstuk in een samenleving die mijns inziens steeds verder polariseert, en waarbij we juist op gemeenteniveau het verschil kunnen maken omdat we dichtbij inwoners staan en weten wat er speelt.’
Gouda
Vanuit Gouda doet zowel casusregisseur Openbare Orde en Veiligheid Somna Akbar als beleidsmedewerker inburgering en inclusie Tsjalline Boorsma mee aan het leernetwerk. Dat het een meerwaarde heeft dat met Somna Akbar en Tsjalline Boorsma zowel domein veilig als sociaal vertegenwoordigd is, is deze twee overduidelijk: ‘Hiervoor werkten we nog niet zoveel samen. Door het leernetwerk hebben we elkaar beter leren kennen, zijn we ons werk naast elkaar gaan leggen en hebben we gezocht naar raakvlakken en manieren om elkaar te versterken’ aldus Boorsma. ‘En we kunnen allebei ervoor zorgen dat we de opbrengsten van het leernetwerk meenemen in onze beleidsontwikkeling, vult Akbar aan.’
Ook in Gouda gebeurt al veel. Met een doorontwikkeling gericht op preventie, en de ontwikkeling van beleid rondom polarisatie en maatschappelijk ongenoegen binnen beide domeinen. Hiervoor is er nauw contact tussen de beleidsmedewerkers en gebiedsregisseurs Veiligheid en Wijken. Tot nu toe is er met name veel aandacht geweest voor radicalisering en jihadisme. Akbar: ‘Maar we zien ook nieuwe trends, zoals het anti-overheidssentiment en polarisatie daar omheen. We willen dit ook opnemen in onze aanpak. Zo sluit ook bij ons het leernetwerk goed aan.’
Het meest enthousiast zijn alle drie de deelnemers over het horen van verhalen uit andere gemeentes en de uitwisseling die dat oplevert. Want ongeacht de verschillen tussen gemeenten blijkt toch dat er vooral overeenkomsten en gezamenlijke vraagstukken en dilemma’s zijn. En hoe fijn is het dan om die samen te kunnen oppakken.