ESS-adviseur Mehmet Aközbek over Veilige Moskee-bijeenkomsten: "Moskeebestuurders: kom in actie en vergroot je weerbaarheid"
Wat doe je als er een brandbom door de ramen van je moskee gaat en er breekt paniek uit? Of de hele Nederlandse pers staat op je stoep na een incident? Dat soort vragen kregen moskeebestuurders voorgelegd tijdens de regionale bijeenkomsten die de Expertise-unit Sociale Stabiliteit (ESS) de afgelopen maanden samen met hen, gemeenten en andere organisaties, organiseerde. "Wacht niet af, maar kom in actie en vergroot je weerbaarheid’, dat was onze boodschap", zegt adviseur Mehmet Aközbek.
Een moskee in Enschede werd in februari 2016 slachtoffer van een brandbomaanslag. In maart 2016 legden onbekenden een varkenskop neer bij een moskee in Berkel en Rodenrijs. Afgelopen oktober werd een moskee in Barneveld beklad met een hakenkruis en de tekst ‘moslim tuig’. Het zijn enkele voorbeelden van de agressie en het geweld waarmee moskeeën in Nederland te maken krijgen. In de periode van 2005 tot en met 2014 waren 176 moskeeën mikpunt van uiteenlopende discriminerende vijandigheden, zo meldt de Monitor Moslim Discriminatie. Daarbij is het aantal incidenten in de periode 2013-2014 relatief hoog, 55 in totaal bij 39 moskeeën.
Aközbek: "De incidenten nemen toe. Moskeeën die nog niks of weinig doen aan hun veiligheid adviseren wij daarom met klem om in actie te komen en zich beter te weren tegen mogelijke incidenten. Dat is allesbehalve een prettige boodschap, maar achterover leunen is geen optie. Het beste wat je kunt doen is goede voorzorgsmaatregelen treffen. Dat voorkom dat je wordt overvallen door incidenten."
Handreiking Veilige Moskee
Op lokaal niveau spelen drie partijen een belangrijke rol als het gaat om de omgang met concrete spanningen en incidenten rondom moskeeën: de moskee zelf – als direct (potentieel) getroffene- , de gemeente en de politie. Om moskeebesturen, gemeenten en politie aan te moedigen samen te zorgen voor veilige moskeeën brachten de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) en Expertise-unit Sociale Stabiliteit (ESS) in februari 2017 samen de Handreiking Veilige Moskee uit. Deze uitgave schetst aard en omvang van de problemen en beschrijft de rollen van de verschillende betrokkenen. Ook bevat de handreiking veel praktische tips en aanbevelingen over hoe om te gaan met concrete spanningen en incidenten. Moskeebestuurders krijgen onder meer het dringende advies werk te maken van goede contacten bij gemeente en politie, zodat men elkaar bij incidenten snel weet te vinden. Daarnaast adviseert de handreiking hen onder meer te zorgen voor een heldere rol- en taakverdeling binnen het moskeebestuur. En: wijs een verantwoordelijke aan voor de veiligheid en voor contacten met de pers, zorg ook voor achtervang. Stel een calamiteiten- en een communicatieplan op, organiseer ontruimingsoefeningen, open je moskee voor de lokale samenleving, onderhoud goed contact met de buurt, juist in ‘vredestijd’.
Persoonlijk contact
Om de bekendheid en toepassing van de Handreiking Veilige Moskee te vergroten, heeft ESS in het najaar van 2017 tien regionale bijeenkomsten voor moskeebesturen georganiseerd. Veel moskeeën(besturen) bleken een half jaar na het verschijnen van de uitgave namelijk (nog) niet te weten van het bestaan van de handreiking of hoe zij hiermee aan de slag kunnen gaan.
Aközbek: "De handreiking is een mooie basis voor moskeeën, politie en gemeente om samen te werken aan de veiligheid van moskeeën. Maar in mijn netwerk binnen de Turkse gemeenschap merkte ik toch dat veel moskeebesturen meer nodig hadden om in actie te komen. Mijn collega Ahmed Essousi, die nauwe contacten heeft met Marokkaanse moskeebesturen, had dezelfde ervaring. Vergeet niet, veel bestuurders van moskeeën doen dit werk 'erbij' als vrijwilliger, meestal hebben ze ook nog een drukke baan. Zo’n handreiking is voor de meesten bovendien toch te ingewikkeld en te beleidsmatig. Je moet het dus nog praktischer aanpakken. Via persoonlijke ontmoetingen en bijeenkomsten bereik je de mensen beter. Zo kun je direct met bestuurders in gesprek gaan, ze persoonlijk adviseren en met hen diverse scenario’s ‘oefenen’. Dat is dus wat we hebben gedaan."
In de spiegel kijken
In overleg met de koepelorganisaties van Turkse en Marokkaanse moskeeën stelden Aközbek en Essousi een plan van aanpak op voor de organisatie van de regionale bijeenkomsten. De koepels regelden de bijeenkomsten, brachten deze onder de aandacht van hun leden en drongen aan op het belang van deelname. ESS zorgde voor de inhoud en kennis.
Aközbek: "Elke bijeenkomst was feitelijk een twee uur durende training. We hebben samen met een trainer en acteurs diverse realistische scenario’s nagebootst, waaronder een incident met een varkenskop op het moskeeterrein en een met een groep rechts-extremisten met spandoeken voor de deur. Wat doe je in zulke gevallen als moskeebestuurder, wat heb je nodig, hoe leid je deze gebeurtenissen in goede banen? Behoorlijk confronterende vragen voor veel deelnemers, maar zo komt de boodschap wel binnen en komt het gesprek op gang. Ook bestuurders die al incidenten hadden meegemaakt waren aanwezig en deelden hun ervaringen en adviezen. Dat werkt. Het dwingt deelnemers in de spiegel te kijken. Waar liggen mijn verantwoordelijkheden, wat kan ik zelf (nog meer) doen om de veiligheid voor mijn moskee en haar bezoekers te vergroten? Heb ik een goedwerkend calamiteiten- en ontruimingsplan, wie kan ik bellen als er wat gebeurt, hoe is mijn relatie met lokale bestuurders? Zo’n training is eigenlijk een grote wake-up call. Neem zelf initiatief, doe wat je kunt, maar blijf in ieder geval niet passief. Dat is wat we met de bijeenkomsten hebben willen zeggen."
Vervolgstappen
Bestuurders van zo’n 110 moskeeën in Nederland hebben inmiddels deelgenomen aan de Veilige Moskee-bijeenkomsten. De bijeenkomsten worden nu geëvalueerd door onderzoeksbureau Labyrinth uit Utrecht, aan de hand van de resultaten bekijkt ESS welke vervolgstappen er nodig zijn. De twee grootste moskeekoepels in Nederland hebben aangegeven maatregelen te gaan nemen om lokale moskeebestuurders beter te ondersteunen bij het veiliger maken van hun moskeeën. "Wij zijn heel blij met die inzet", aldus Aközbek.
Rol van gemeenten
Gemeenten hebben een belangrijke rol als het gaat om de veiligheid van moskeeën. Zij zijn immers verantwoordelijk voor de algemene veiligheid binnen de gemeente. Daarom is het goed om als gemeente (bestuur en ambtenaren) regelmatig contact te onderhouden met moskeebesturen in de stad. Ook kunnen gemeenten iemand intern aanwijzen (bijvoorbeeld een OOV-ambtenaar) die het aanspreekpunt vormt voor de moskeeën. Investeren in dat contact is heel belangrijk. Zodat als er een incident is, men elkaar snel weet te vinden. Daarnaast kan de gemeente ondersteunen op het gebied van advies over veiligheid, communicatie bij incidenten en het contact faciliteren met omwonenden.